احکام و مناسک حج

آنچه در قسمت احکام و مناسک حج ملاحظه می فرمائید:

1- الهی...

2- مقدمه

3- آموزش عمره و حج تمتع

4- اعمال مهم پنج روز حج

5- خلاصه اعمال پنج روز حج

6- مکان‌های خاص اجابت دعا

7- اذکار و ادعیه

کاروان حج 19340 شهرستان خواف

عبدالقدوس موحدی

الهی بارها دورت بگردم

طواف کردم، نماز طواف خواندم،

 سپس چند لحظه‌ای برای رفع خستگی در شبستان دور کعبه نظاره‌گر طواف دیگران گشتم.

این مقوله به ذهنم رسید:

همه منظومه شمسی به دور خورشید می‌گردند

ماه، همانطور که به دور خود می‌گردد به دور زمین و به دور خورشید هم می‌گردد

زمین، همانطور که به دور خودش می‌گردد به دور خورشید هم می‌گردد

ما ... دور کعبه می‌گردیم

ناگهان سوزی در دلم افتاد که نجوای آن چنین بود:

الهی! بارها دورت بگردم ...

مقدمه

مقدمه:

حجاج گرامی بدون شک احسان عظیم و لطف بزرگ الهی نصیب‌تان گشته که به زیارت حرمین شریفین و ادای حج مشرف شده‌اید، از صمیم قلب این سعادت بزرگ را به شما تبریک می‌گوییم.

اما باید دانست که خوشبخت واقعی کسی است که قدر این نعمت را بداند و از آن خوب استفاده کند. گفته‌‎اند: «خوشبختی، یعنی استفاده خوب از فرصت‌های پیش آمده». متأسفانه چنین مشاهده می‌شود که بعضی از حجاج گرامی در دوران حج معمولاً به دو آفت گرفتار می‌شوند که اثرات معنوی حج را خدشه‌دار و ثمرات آن را اندک می‌گرداند، این دو آفت عبارتند از:

1- اشتباهات در مسائل حج

2- غفلت و تضییع اوقات

با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم نوشتۀ مختصری را به شما حجاج گرامی تقدیم داریم تا با مطالعه مکرر آن، حج و عبادت‌تان از هر دو آفت محفوظ گردد و در زندگی آینده‌‌تان تأثیر گذاشته و مؤثر و مقبول واقع شود.

فضیلت حج و عمره:

حضرت رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می‌فرماید: «هرکس حج کند و در دوران حج ممنوعات احرام را مرتکب نشود و گناه انجام ندهد، در حالی به خانه برمی‌گردد که گویا تازه از مادر متولد شده است». حاجی و عمره‌گذار مهمان خدا هستند،آنچه از خدا بخواهند به آنها می‌دهد و چون آمرزش بطلبند، آنها را می‌آمرزد.

آموزش عمره و حج تمتع

 

بسم‌الله الرحمن الرحیم

این مطالب طبق فتوای مذهب حنفی تقریر شده است.

راهنمای عمره مفرده و عمره و حج تمتع به ترتیب عملی:

قبل از عزیمت به سفر حج مراتب زیر رعایت شود:

1- با نیت خالص برای خدا و ثواب آخرت و به عنوان انجام یک تکلیف دینی برای سفرعمره و حج اقدام گردد.

2- از اراده و نیت عزت دنیائی و کسب شهرت و لقب و فوائد تجارتی پرهیز نماید. 

3- از تمام گناهان کوچک و بزرگ توبه نموده و تصمیم بگیرد که بعد از این گرد گناه نگردد تا لیاقت حضور در اماکن مقدسه پیدا نماید.

اعمال عمره به ترتیب:

قبل از احرام بستن ناخنهای خود را کوتاه و موهای زاید بدن را اصلاح کنید و استحمام نمایید و اگر میسر نبود وضو سازید و سپس لباسهای بدن خود را بیرون آورده و لباسهای احرام که ازار و رداء است بپوشید، بعد دو رکعت نماز خالصاً لِلّه خوانده و پس از انجام نماز به این طریق برای عمل عمره نیّت نمایید.

(اَللّهُمَ اِنّی اُریدُ العُمرَةَ فَیَسِّرهالی وَ تَقَبَلها مِنّی) یعنی خدایا اراده دارم عمل عمره بجا آورم پس این عمل را برایم آسان گردانیده و قبول فرما، متصل نیت کلمات تلبیه را مردان بلند و زنان آهسته بخوانند، تلبیه این است:

(لَبَیکَ اَللّهُمَ لَبَیک. لَبَیکَ لا شَریکَ لَکَ لَبَیک. اِنَّ الحَمدَ وَالنِّعمَةَ لَکَ وَالمُلک. لا شَریکَ لَک)

با انجام نیت و خواندن کلمات لَبّیک شخص زائر مُحرِم می‌گردد، تکرار کلمات لَبّیک تا رسیدن به مسجدالحرام سنت و بهترین ذکر است.

زائر بعد از محرم شدن می‌بایست از ممنوعات احرام بشرح زیر پرهیز نماید.

1- همخوابی و بوسه زدن و معانقه با همسر

2- تراشیدن و یا کندن موی از هر جای بدن

3- کوتاه کردن ناخن‌های دست و پا

4- استعمال خوشبوئی چه در بدن و موی و لباس و چه در خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها و نیز بوئیدن آن

5- سرمه کشیدن اگر خوشبو باشد حرام است و اگر بدون بوی خوش برای زینت استعمال گردد مکروه است و خصوصاً برای زنان شدیداً مکروه است.

6- شکار کردن و همکاری با شکارچی

7- گرفتن و کشتن هر نوع حیوان و حشره غیرموذی

8- قطع و یا کندن گیاه حرم

9- مخاصمه و جنگ و برخورد نامناسب با رفقا و غیررفقا

10- ذکر جماع و زناشوئی در حضور زنان

11- پوشیدن صورت

v                تا اینجا ممنوعات یاد شده برای مردان و زنان مشترک می‌باشد.

12- پوشیدن لباس عادی و دوخته و نیز پوشیدن سر و برآمدگی روی پا برای مردان.

باید دانست که هر یک از ممنوعات را که زائر مرتکب شود جزائی دارد که در صورت ارتکاب می‌بایست بلافاصله از روحانی سؤال شود زائر باید خیلی مواظبت نماید که مرتکب خلافی نشود زیرا که با دادن فدیه، جبیرۀ نقصان می‌گردد لکن گناه را برطرف نمی‌نماید.

آنچه مختص به زنان است:

1- لباس عادی و دوخته در حالت احرام بپوشند.

2- تلبیه را آهسته بگویند.

3- در موقع طواف به مانند مردان پهلوانانه طواف نکنند.

4- در سعی میان صفا و مروه به مانند مردان در میان دو نوار سبز ندوند.

5- برای خروج از احرام از همه گیسوان خود به اندازه یک بند انگشت کوتاه نمایند.

6- در حالت عادت زنانه در مسجدالحرام و مساجد دیگر داخل نشوند لیکن در این حالت در منی و عرفات و مزدلفه حاضر گردند.

زائر وقتی که داخل مسجدالحرام گردید و بیت‌الله را مشاهده کرد سه مرتبه اَللهُ اَکبَر، لا الهَ الا اللهُ بگوید سپس دعا کند و برای طواف عمره در مقابل حجرالاسود بایستد و دست‌های خود را مایل به طرف حجرالاسود بلند نموده و بگوید:

بِسمِ اللهِ اَللهُ اکبَر البته قبل از شروع طواف و بلند کردن دست نیّت طواف عمره نماید باین طریق:

(اَللّهُمَ اِنّی اُریدُ طَوافَ العُمرَةَ فَیَسِّرهُ لی و تَقَبَلهُ مِنّی)

یعنی خدایا اراده دارم طواف عمره به جا آورم پس برمن آسان نموده وازمن قبول گردان ، بعد مردان و زنان هفت دور از جانب راست بر دور کعبه معظمه بچرخند با فرق اینکه مردان در این طواف شانۀ راست خود را برهنه نموده و سه چرخ اول را پهلوانانه طواف نمایند ولی زنان به حال عادی بچرخند، باید دانست که در حین چرخیدن زائرین از زبان خود نیز فایدۀ کامل بگیرند، ذکر کنند، درود شریف بخوانند و دعا نمایند، در رکن یمانی یعنی رکن قبل از حجرالاسود اگر میسر بود دست خود را گذاشته و دعا نماید در هر دور در مقابل حجرالاسود که رسید دست‌ها را مایل به حجرالاسود بلند نموده و تکبیر بگوید و دست خود را ببوسد و اگر میسر بود به طرف سنگ رفته با گفتن تکبیر استلام نموده و توی سنگ را ببوسد، بعد از ختم طواف در پشت مقام حضرت ابراهیم(ع) هر جا که خالی و میسر بود دو رکعت نماز واجب طواف را اداء نماید بعد از انجام نماز دعا نموده و آب زمزم نوشیده برای شروع عمل سعی به طرف صفا برود در سر کوه صفا با نیت سعی عمره رو به خانه با تکبیر دست‌های خود را بلند نموده دعا نماید و به طرف مروه برود در حالت سعی همانند طواف، با ذکر و درود و دعا از زبان خود هم استفاده نماید، مردان در میان دو نوار سبز تندتر راه بروند. در سرکوه مروه نیز رو به خانه با گفتن تکبیر و بلند کردن دستها دعا نماید، از صفا به مروه یک چرخ محسوب می‌شود و بعد از اتمام هفت چرخ سعی اعمال عمره درمروه تمام گردیده و برای حلال شدن از احرام به محل سکونت خود رفته بعد از توضیح دادن و کسب اجازه از روحانی سر خود را بتراشد و یا کوتاه نماید، حداقل یک چهارم سر حلق و یا تقصیر گردد.

تبصره 1 : محرم شدن  زائر عمره مفرده، درمسجد شجره و درمدینه منوره می باشد. و بعد از محرم شدن  مطالب فوق تا اینجا مورد عمل واستفاده وی خواهد بود.

تبصره 2 : اگر زائر حج واجب مدینه قبل باشد، همانند زائر عمره مفرده نیز درمسجد شجره ودر مدینه منوره برای عمره تمتع محرم خواهد شد واگر مدینه بعد باشد، محرم شدن او برای عمره تمتع از فرودگاه مبدأ صورت می گیرد، زیرا طبق مذهب حنفی گذر زائر از میقات بدون احرام جایز نیست، و در مسیر فرودگاه مبدأ تا فرودگاه جده هواپیما از میقات می گذرد.

اعمال حج تمتع به ترتیب زیر است:

1- احرام: احرام بستن برای حج و ممنوعات آن به مانند احرام عمره است با فرق اینکه احرام حج تمتع صبح هشتم ذی‌الحجه و از خانه مسکونی شهر مکه معظمه انجام می‌گیرد، و به نیت حج می باشد، نیت حج این است:

(اَللّهُمَ اِنّی اُریدُ الحَجَ فَیَسِّرهُ لی وَ تَقَبَلهُ مِنّی) یعنی خدایا اراده دارم اعمال حج را بجا آورم پس برمن آسان نموده وازمن قبول بفرما، و بلافاصله تلبیه را به این شرح بگوید:                                      

(لَبَیکَ اَللّهُمَ لَبَیک. لَبَیکَ لا شَریکَ لَکَ لَبَیک. اِنَّ الحَمدَ وَالنِّعمَةَ لَکَ وَالمُلک. لا شَریکَ لَک)

بعد از نیت و خواندن جملات تلبیه محرم می‌گردد. با خواندن مکرر تلبیه با هماهنگی مدیر کاروان به طرف منی می رویم.

2- منی: پس از احرام عازم منی گردیده و روز هشتم و شب نهم را با ذکر، درود، توبه و استغفار، نماز و دعا می‌گذرانیم.

3- عرفات: بعد از نماز صبح روز نهم لبیک‌گویان به سوی عرفات که رکن مهم حج است عزیمت نموده و آن روز را تا غروب با ذکر، درود، توبه و استغفار و گریه و وقوف به سر می‌بریم.

4- مزدلفه: پس از غروب لبیک‌گویان عازم مزدلفه که درمسیر عرفات به منی قرار دارد گردیده نماز مغرب و عشاء را در وقت عشاء، آنجا ادا نموده و آن شب را با ذکر، درود، توبه و استغفار، گریه و زاری، نماز و دعا گذرانیده و بعضی گفته‌اند که این شب از شب قدر هم افضل است. پس تا نماز صبح به عبادت می‌گذرانیم.

5- روز دهم ذی‌الحجه (روز عید اضحی): در این روز چهار عمل واجب و یک عمل فرض برای حج داریم، واجب اول وقوف در مزدلفه است که بعد از نماز صبح تا قبل از طلوع آفتاب انجام می‌یابد، بعد قُبَیل طلوع آفتاب لبیک‌گویان به سوی منی عزیمت نموده نزد جُمرۀ عَقَبَه که آخر جمرات سه‌گانه و به طرف مکه می‌باشد رفته و با هفت ریگ‌ که از مزدلفه جمع‌آوری نموده، جمرۀ عقبه را رَمی نماید. با شروع عمل رمی تلبیه را قطع و با زدن هرریگ  بِسمِ اللهِ اَللهُ اکبَر بگوید و این عمل رَمی جُمرۀ عَقَبه واجب دوم روز عید است بعد از انجام عمل ریگ‌زدن بر جُمرۀ عقبه برای انجام واجب سوم که دَمِ تَمَتُّع (ذبح گوسفند قربانی) است به طرف قربان‌گاه رفته و در آنجا یک گوسفند خوب و یا یک هفتم گاو و یا شتر به نیت دم تمتع در راه خدا قربانی نماید، در عمل قربانی یک نفر به نیابت و به نام چند نفر می‌تواند عمل ذبح را انجام دهد ولی مستحب آن است که خود شخص عمل ذبح را به دست خود انجام دهد، بعد از انجام ذبح دَمِ تمتع به خیمه محل سکونت در منی مراجعت و مردان سر خود را بتراشند و زنان به اندازه بند انگشت از تمام گیسوهای خود کوتاه نمایند و این عمل تراشیدن یا کوتاه کردن واجب چهارم روز عید است و با انجام دادن این واجب همۀ ممنوعات مباحۀ قبلی بر حاجی حلال می‌گردد به غیر از زن و شوهرکه آن هم بعد از انجام طواف زیارت که عمل پنجم روز عید و فرض است حلال می‌شود، طواف زیارت که فرض و رکن حج است عبارت است از هفت بار چرخیدن بر دور خانه خدا و دو رکعت نماز آن است که در پشت مقام ابراهیم (ع) انجام می‌یابد. بعد از نماز طواف ونوشیدن آب زمزم، عمل سعی بین صفا و مروه انجام می گیرد. چنانچه بعد از محرم شدن وقبل از منی زائر طواف قدوم و سعی بجا آورده باشد، سعی بعد از طواف زیارت لازم نیست، باید دانست که تأخیر طواف زیارت تا روز سوم عید جایز است، ترتیب اعمال یاد شده در روز عید واجب است و در صورت عدم رعایت ترتیب دَم لازم می‌گردد.

6- روز یازدهم ذی‌الحجه: حاجی می‌بایست شب یازدهم را در منی بگذراند و روز یازدهم بعدازظهر هر یک از جمرات سه‌گانه را با هفت ریگ رَمی کند به این ترتیب که اول جمرۀ اولی را رمی نماید و بعد از آن جمره وُسطی و پس از آن جمرۀ عقبه را رَمی کند.

7- روز دوازدهم ذی‌الحجه: شب دوازدهم را باید در منی گذرانیده و در بعدازظهر این روز به مانند روز قبل هر سه جمره را رمی نموده و با رَمی جمرات سه‌گانه در روز دوازدهم اعمال حج تمام گردیده و تا قبل از غروب این روز به مکه مراجعت نماید، و تا وقتی که در مکه سکونت دارد سعی کند که نمازهای پنجگانه را در مسجدالحرام ادا نماید زیرا که طبق روایت هر نماز در مسجدالحرام برابر صد هزار نماز ثواب دارد.

کاروان حج 19340 شهرستان خواف عبدالقدوس موحّدی

اعمال مهم پنج روز حج

 

روز هشتم:

حاجی محترم، روز هشتم ذی‌الحجه روز ترویه است. در این روز قبل از نماز صبح آمادگی را شروع کنید، موهای زاید بدن را اصلاح کنید، استحمام نمایید، خود را کاملاً با آب و صابون بشویید، بعد از صبحانه لباس‌های احرام را بپوشید، دو رکعت نماز به نیت احرام بخوانید و آنگاه نیت حج را اینگونه به زبان بیاورید:

«الهی قصد حج دارم، آن را برایم آسان گردان و از من قبول فرما» بعد سه بار بگوید:

« لَبَیکَ اَللّهُمَ لَبَیکَ. لَبَیکَ لا شَریکَ لَکَ لَبَیکَ. اِنَّ الحَمدَ وَالنِّعمَةَ لَکَ وَالمُلکَ. لا شَریکَ لَکَ»                      

اکنون شما محرم شده‌اید، پس خیلی مواظب باشید که ممنوعات احرام را انجام ندهید، چهره و سر را نپوشانید و از استعمال خوشبو پرهیز کنید، از هرگونه جنگ و جدال، خشم و عصبانیت و حرف بیهوده و نامناسب خود را حفظ کنید.

حرکت به سوی منی:

بعد از آمادگی کامل، با هماهنگی مدیرکاروان، به سوی منی حرکت کنید، چون به منی رسیدید، در این روز فقط به ذکر و عبادت و تلاوت و دعا مشغول شوید، نمازها را در داخل خیمه‌ای که ساکن هستید، با جماعت ادا کنید و به سخنان علما گوش فرا دهید. وقت‌تان را ضایع نکنید، شب زود بخوابید تا برای اعمال فردا بانشاط باشید.

روز نهم حرکت به سوی عرفات:

روز دوم حج که روز نهم ذی‌الحجه است، روز رفتن به عرفات است، به دعوت پروردگارتان لبیک‌گویان همراه با کاروان به سوی عرفات حرکت کنید، چون به عرفات رسیدید، خود را کاملاً برای انجام اعمال عرفات آماده کنید. حاجی عزیز، بدان که روح حج در عرفات است، وقوف عرفه فرض می‌باشد، قبل از اذان ظهر مقداری استراحت کنید و غذای مختصری بخورید، وضو بگیرید، بلافاصله بعد از اذان ظهر، نماز ظهر را با جماعت ادا نمایید و خود را برای وقوف و دعا و تضرع و نیایش آماده کنید، خیلی حساس باشید. از ظهر تا مغرب، وقت دعا و ذکر و توجه الی‌الله است. اکنون بر سر گنج آمده‌اید، فرصت بسیار اندک است، چند روز بیشتر وقت ندارید، غفلت در این لحظات عمری پشیمانی به دنبال دارد. بزرگان توصیه کرده‌اند که هر کدام از اذکار زیر را  100 بار بخوانید:

1- «لا اِلَهَ اِلا اللهُ وَحدَهُ لا شَریکَ لَهُ، لَهُ المُلکُ وَ لَهُ الحَمدُ یُحیِی و یُمیتُ بِیَدِهِ الخَیرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیءٍ قَدیر»

2- بِسمِ الله الرَحمنِ الرَحیم؛ قُل هُوَ اللهُ اَحَد(1) اللهُ الصَمَد(2) لَم یَلِد وَ لَم یُولَد(3) وَ لَم یَکن لََّهُ کُفُواً اَحَدٌ(4)

3- «اللّهُمَ صَلِّ عَلی مُحَمَدٍ وَ عَلی آلِ مُحَمَدٍ، کَما صَلََّیتَ عَلی اِبراهیمَ وَ عَلی آلِ اِبراهیمَ، اِنََّک حَمیدٌ مَجیدٌ، اللهُمَ بارِک عَلی مُحَمَدٍ وَ عَلی آلِ مُحَمَدٍ، کَما بارَکتَ عَلی اِبراهیمَ وَ عَلی آلِ اِبراهیمَ، اِنََّکَ حَمیدٌ مجیدٌ»

4- «اَستَغفِرُاللهَ رَبِّی مِن کُلِّ ذَنبٍ و اَتوبُ اِلَیه»

بعد از آن چنانچه معذور نیستید، در حالت ایستاده و رو به قبله، به دعا مشغول شوید و گناهان‌تان را به یاد آورید، عجز و بیچارگی خود را تصور کنید، به تنهایی قبر و قیامت فکر کنید، از خدای بزرگ بخشایش و مغفرت طلب نمایید، هر دعا را تا سه بار تکرار کنید و مرتباً در دوران دعا درودبخوانید، گاهی «لبیک» بگویید. بدانید که اکنون الله به سوی شما متوجه است، لحظات سرنوشت‌سازی هستند. پیامبر عظیم‌الشان؛ حضرت محمد مصطفی(ص)، در همین مکان دست‌ها را بلند کرده و با پروردگارش به راز و نیاز پرداخته‌اند. همین جا رسول خدا(ص)، بزرگان دین، و اولیای خدا اشک ریخته‌اند. لذا فرصت را غنیمت شمرده و برای مغفرت خود و پدر و مادر و عزیزان و عموم مسلمین دعا کنید.

مشکلات امت را مطرح نمایید، برای سربلندی اسلام و مسلمین و پیروزی اهل حق دعا کنید، برای هدایت و استقامت خود دعا کنید، هر نعمت اخروی و دنیوی را از خدای مهربان بخواهید. در آخر بگویید: الهی! هر چه در این مکان به بهترین بندگانت داده‌ای، به ما نیز عنایت فرما. اگر دعای دسته‌جمعی شد، شرکت کنید، ولی بعد از آن تنها به دعا مشغول شوید و مواظب باشید خواب نروید و در میدان عرفات به نفریح و گردش نپردازید. ذکر و تسبیح و تلاوت نیز فراموش نشود. دوباره بلند شوید و دعا کنید، هرگاه از ایستادن خسته شدید، بنشینید. ولی در هر حال، لحظه لحظة آنجا را غنیمت بدانید و برای مغفرت بستگان و عزیزانی که فوت کرده‌اند، حتما دعا کنید. تا غروب آفتاب کار شما در عرفات دعا و گریه و زاری است. ببینید کم نیاورید، معلوم نیست دوباره این فرصت به شما می‌رسد یا خیر؟

در آخر یقین کنید که خدای بزرگ شما را بخشیده و مورد آمرزش قرار گرفته‌اید. اگر حقی از مردم بر گردنتان است، حتماً وعده کنید که بعد از برگشتن، آن را ادا نمایید و برای آینده تصمیم بگیرید که دیگر گرد گناه نگردید. دعای حسن خاتمه و دخول بدون حساب و کتاب به بهشت را از یاد نبرید. برای مجاهدان و زندانیان و شفای بیماران زیاد دعا کنید. به هر حال هر چه از دعا بلد هستید، کوتاهی نکنید. امروز طلایی‌ترین فرصت برای چند لحظه در اختیارتان قرار گرفته است. خواستن از شما و لطف و عطا از مولای مهربان و کریم.

شب دهم حرکت به سوی مزدلفه:

تصور کنید که پروردگارتان شما را امشب به مزدلفه دعوت کرده است، لذا همین که آفتاب غروب کرد، بدون خواندن نماز مغرب، به سوی مزدلفه حرکت کنید، در وقت عشاء نماز مغرب و عشاء را در مزدلفه جمع کنید. شب مزدلفه شب دعا و تضرع است.

«حاجی محترم امشب شب بیداری و خواستن است.»

 دعاهای عرفات را تکرار کنید و هر چه آنجا کمی واقع شده است، اینجا جبران نمایید. اگر خسته‌اید، کمی استراحت کنید، سحرگاه بلند شوید و به دعا و تضرع مشغول شوید، به خاطر بیاورید این همان جایگاهی است که خدای تعالی ذکر آن را در قرآن مجید آورده است:«فاذکروا الله عند المشعرالحرام» در مزدلفه سنگ‌های کوچکی به اندازة نخود برای رمی جمرات بردارید. (برای رمی هر جمره در هر نوبت، هفت سنگریزه و مجموعاً 49 سنگریزه و احتیاطاً بیشتر بردارید.) بعد از نماز صبح رو به قبله بایستید و دعا کنید. خانم‌ها نشسته دعا کنند. سعی کنید بعد از نماز بامداد تا طلوع آفتاب به تسبیح و تکبیر و دعا و استغفار مشغول باشید.

روز دهم ذی‌الحجه حرکت از مزدلفه به سوی منی:

همین که احساس کردید خورشید به طلوع نزدیک است، به سوی منی حرکت کنید.

کارهای لازم در منی:

در منی به ترتیب کارهای زیر را انجام دهید:

1- رمی جمرة عقبه (زدن هفت سنگریزه به شیطان بزرگ)

2- قربانی برای کسانی که نوع حج آنها تمتع و قران است.

3- حلق (تراشیدن موی سر)

مواظب باشید اگر موها را قبلاً کوتاه کرده‌اید، الان ماشین نکنید، بلکه آن را بتراشید وگرنه امکان این هست که در مشکل بیفتید.

تذکر: وقت رمی جمرة عقبه (شیطان بزرگ) بعد از طلوع آفتاب تا غروب آفتاب است و لی بهتر است قبل از ظهر انجام شود، بالاخره بکوشید تا شب حتماً این کار را انجام بدهید و تا زمانی که به شیطان سنگ نزده‌اید و قربانی نکرده‌اید، موی سرتان را هرگز نتراشید. برای خانم‌ها فقط قصر (کوتاه کردن سر گیسوان) به اندازة یک بند انگشت لازم است.

پس از زدن سنگ‌ها، نوبت قربانی است. پس از کشتن قربانی، نوبت حلق (تراشیدن موی سر) می‌باشد. پس از حلق (تراشیدن موی سر)، طواف زیارت و دو رکعت نماز آن است.( انجام دادن این طواف فرض است).

پس از طواف زیارت و دو رکعت نماز آن و نوشیدن زمزم، سعی بین صفا و مروه را انجام دهید. وقتی بالای صفا رفتید، رو به کعبه ایستاده و دعا کنید. سپس سعی را شروع نمایید. بالای مروه نیز دعا کنید. سپس به سعی ادامه دهید. گردش هفتم را در مروه ختم کرده و با دعا تمام نمایید و دو رکعت خوانده و به منی برگردید.(اگر طواف زیارت در روز دهم مقدور نشد، می‌توانید آنرا روز یازدهم و یا دوازدهم ذی‌الحجه انجام دهید). برای انجام طواف زیارت طوری برنامه‌ریزی شود که تمام شب یازدهم و دوازدهم یا پاسی از این شب‌ها را در منی بگذرانید، زیرا گذراندن تمام این شب‌ها و روزها در منی مقصود بوده و ذکر و عبادت در آنها فرصت طلایی است.

رمی جمرات:

به خاطر داشته باشید برای رمی جمرات (زدن هفت سنگریزه به هر یک از شیطان‌های سه گانه) در روز یازدهم و دوازدهم ذی‌الحجه، هر سه شیطان را به ترتیب سنگ بزنید. اول شیطان کوچک بعد شیطان وسط و در آخر شیطان بزرگ. (به هر کدام هفت سنگریزه بزنید) وقت زدن شیطان‌ها بعد از نماز ظهر تا غروب می‌باشد. چنانچه عذر داشته باشید، تا آخر شب می‌توانید بزنید.(ملاحظه فرمایید که بعد از زدن شیطان اول و دوم، دعا کردن مسنون است. در این موقع دعا قبول می‌شود، البته بعد از جمرة عقبه (شیطان بزگ) بدون دعا به خیمه‌تان برگردید. بعد از رمی شیطان‌های سه گانه در روز دوازدهم، از منی به مکة مکرمه کوچ کنید. اینجاست که اعمال حج تمام شده و شکر الله را از صمیم قلب بر ادای این فریضه و نعمت بزرگ بجا آورید و ایام باقی مانده را در ذکر، تلاوت و دعا و طواف نفلی و صدقه سپری نمایید و در هر فرصت، دعای قبولیت حج را فراموش نکنید.